Kako bi se detaljnije upoznali sa začecima religijske ideje
o reinkarnaciji u Bosni i Hercegovini potrebno je slijediti trag zmije (zmaja)
na jedinstvenom simbolu antičke prošlosti ove zemlje – stećku. Iako predstava
zmaja na bosanskim stećcima poput onog u Boljunima ili na poznatom stećku iz
Donje Zgošće slučajno ili namjerno kod mnogih istraživača nije potaknula
interes sa ozbiljnijom opservacijom, već se
interpretirala na najednostavniji način, kao heraldički motiv bez nekog
dubljeg pozadinskog značenja, ona svakom ozbiljnijem istraživaču može biti
putokaz u otkrivanju religijske i kulturne baštine bosanskog naroda. Danas na
svu sreću znamo da prikazi zmaja nisu slučajni niti u formi ornamenta bez
značenja već predstavljaju, između ostalog, dokaz duboke simbioze Kelta i Ilira, kroz kulturnu i religijsku
praksu. Naime, na pojedinim stećcima nalazi se prikaz dvoglavog zmaja
istovjetan keltskom simbolu zmaja sa dvije glave. Tu ne završava identičnost keltske i bosanske (ilirske) tradicije već
ona dobija svoj puni smisao kroz prikaz keltske mjesečeve boginje Arianrhod na
jednom od stećaka čime dolazimo do recentnih dokaza o dominantnom utjecaju
kulta Velike Majke i zmaju, kao simbolu plodnosti – novog života.
Arianrhod je poznata pod nekoliko imena: „High Fruitful
Mother“, „Silver Wheel“, „Silver Circle“, „Sky Goddess“, etc. U etimologiji
smatra se da njeno ime dolazi od velškog „srebren“ ili ariawyn - „žena od
srebra“. Porijeklo imena također se dovodi i u vezu sa Ariadne ili Aradia,
grčke lunarne boginje, koja se više vezuje za ciklus rastućeg mjeseca. Ariana,
čije je značenje „jedna vrlo sveta“, poznato je ilirsko žensko ime i danas vrlo
prisutno na području Albanije, Kosova i BiH. U upotrebi su i drugi oblici ovog
ime poput Ilirijana ili Ilirija.
Keltski religijski utjecaj na ilirska plemena je ostavio
relativno dubok trag posebno u kultu Velike Majke. Naime, prema keltskoj
predaji Arianrhod se brine za ratnike i njihove duše što se savršeno uklapa u
legendu o Muji Hrnjici i Gorskoj vili. Isto tako, Arianrhod je i boginja
reinkarnacije, novog života, čime predstavlja neprikosovenu majku života. Pojam
reinkarnacije tojest uskrsnuća i novog života Ilirima nije bio nimalo stran,
baš naprotiv, svu tu simboliku predstavljala je zmija, njihov totem, koja je
presvlačenjem kože personificirala neprekidni krug života.
U skladu sa svime do sada napisanim može se utvrditi kako je
reinkarnacijska misao bila neodvojivi dio kulta plodnosti i Velike Majke te da
je kao takva provlačila se kroz tradiciju našeg naroda kroz sva protekla
stoljeća, u manjem ili većem opsegu. Zbog toga je nalazimo u bogumilskoj
tradiciji ali i u vremenu nakon srednjeg vijeka kroz narodnu religiju.
